عقده اديپ چيست؟

اگر شما هم فرزند پسر 3 تا 6 ساله در خانه داريد، احتمالاً متوجه شده‌ايد كه او اخيراً نسبت به اندام خصوصيش توجه بيشتري دارد و يا شايد اين جمله را شنيده باشيد كه مي‌گويد (مامان! وقتي بزرگ شدم مي‌خواهم با تو عروسي كنم!)، (مي‌خواهم هميشه كنار تو بمانم) و جملاتي ازاين‌دست. ويژگي مشترك تمامي اين جملات اين است كه به‌صورت مستقيم و يا ضمني، به دو نكته اشاره مي‌كنند.

نخست اينكه اين جملات در تحسين مادر و خوبي‌هاي او و همچنين تمايل به ماندن در كنار مادر اشاره مي‌كند. ثانيا در اين جملات معمولاً نقش پدر حذف شده و يا بسيار كمرنگ است. شايد اين جملات را به عنوان علاقه و محبت مادر و فرزندي درنظر گرفته و توجه چنداني به آن‌ها نداشته‌ايد. اما بايد به اين امر توجه داشته باشيد كه به اعتقاد گروهي از روانشناسان، اين جملات و احساسات در مسير رشد جنسي كودك قرار دارند و چندان هم بي‌اهميت نيستند. اين مفاهيم نشان از شكل گيري عقده اديپ در پسران دارد كه در آن پسران نسبت به مادرشان علاقه زيادي داشته و تمايل دارند به جاي پدرشان، مادر را تصاحب كنند.

اما ظهور عقده اديپ، خود تابع شرايط مشخصي است؛ اصلي‌ترين شرط، وارد شدن كودك به مرحله‌اي است كه متوجه اندام جنسي خود و لذت‌هاي آن مي‌شود. به عبارتي تا قبل از اين مرحله، كودكان توجهي به اين بخش از بدن خود ندارند، اما هنگامي‌كه وارد اين مرحله از رشد مي‌شوند، بعضي رفتارهايي را در جهت تحريك اندام جنسي نشان داده و از اين امر لذت مي‌برند.

بايد به اين نكته توجه داشت كه اين لذت‌ها و توجهي كه كودك نشان مي‌دهد، تفاوت كيفي بسياري با رفتارهاي جنسي بزرگ سالانه دارد و اين برداشت كه كودكان در آن سنين، رفتارهاي جنسي بزرگ سالانه را نشان مي‌دهند، يكي از تحريف‌هايي است كه در نظريه فرويد ايجادشده است.

حل شدن عقده اديپ

همزمان با توجه به لذت‌هاي ناشي از اندام جنسي و علاقه‌اي كه پسربچه‌ها نسبت به مادر پيدا مي‌كنند، دو رويداد ديگر نيز به وقوع مي‌پيوندد. نخست آنكه كودكان پدر را رقيبي بر سر تصاحب مادر احساس مي‌كنند و به اين نتيجه مي‌رسند كه حضور پدر، مانع وصال آن‌ها به مادر خواهد بود. درنتيجه در ذهن خود وي را به‌عنوان رقيب عشقي در نظر گرفته و براي مبارزه با او و جلب‌توجه مادر به سمت خود تلاش مي‌كنند. دومين رويداد آن است كه در پي توجه به اندام جنسي و كنجكاوي در اين زمينه، كودكان متوجه مي‌شوند كه دختران و پسران، در اين زمينه با يكديگر تفاوت دارند.

اين نخستين باري است كه آن‌ها متوجه تفاوت بين دو جنس مي‌شوند و در ذهن خود به دنبال دليلي براي آن مي‌گردند. ذهن كودكانه و شرايطي كه فرد در آن قرار دارد، باعث مي‌شود تا پسران نتيجه بگيرند كه دختران نيز در ابتدا اندام جنسي مردانه داشته‌اند، اما به دليل رقابت عاشقانه با پدرشان، پدر آن‌ها را اخته كرده است. ترس از اينكه كودك نيز، با ادامه دادن رقابت با پدرش، اخته شود و اندام جنسي را از دست بدهد، باعث به وجود آمدن اضطراب شديدي در او خواهد شد. ذهن كودك براي دفاع از او در مقابل اين اضطراب و احتمال اخته شدن، عشق به مادر را سركوب كرده و براي هميشه از حيطه هشيار ذهن خارج مي‌كند.

كاربرد عقده اديپ

عقده اديپ و اضطراب اختگي، در سال‌هاي 3 تا 6 سالگي در كودك ايجاد مي‌شود. پيش‌ازاين سن، كودكان معمولاً در محوريت توجه قرار دارند و هرچه را مي‌خواهند به دست مي‌آورند. آن‌ها ارتباط چنداني با اصول اخلاقي و خوب يا بد بودن امور ندارند. اما در اين بازه سني و به دنبال سركوب كردن رقابت و حسادتي كه با پدر داشته‌اند، كودكان شروع به همسان‌سازي خود با پدر مي‌كنند. آن‌ها با اقتداي به پدر، هرچه ازنظر او خوب باشد را انجام مي‌دهند و هرچه اشتباه باشد را انجام نمي‌دهند و به‌اين‌ترتيب اصول اخلاقي و نقش‌هاي جنسيتي را نخستين بار از پدرشان الگو مي‌گيرند.

با توجه به اينكه كودكان از سنين 6 سالگي و همزمان با پايان يافتن عقده اديپ، وارد مرحله پيش دبستاني و آموزش مي‌شوند؛ با سركوب عقده اديپ و فراموش كردن تكانه‌هاي جنسي و همچنين با الگو گرفتن از والدين، زمينه مناسبي براي توجه كودك به مسائل آموزشي و فراگيري علوم مختلف ايجاد مي‌شود.

براي آشنايي بيشتر در زمينه تربيت جنسي كودكان كليك كنيد.

شكل‌گيري وجدان اخلاقي

يكي ديگر از كاربردهايي كه فرويد براي عقده اديپ در نظر مي‌گيرد، اين است كه با پايان يافتن آن و همسان‌سازي كودك با والد هم‌جنس، وجدان اخلاقي در كودك شكل مي‌گيرد. به عبارتي دروني كردن كليه ديدگاه‌هاي پدر، باعث مي‌شود تا كودك از اين به بعد بر اساس همان معيارها يا به عبارتي بر اساس وجدان پدرش، به فعاليت بپردازد. براي كسب اطلاعات بيشتر در زمينه كودك كليك كنيد. 

سرانجام عقده اديپ

همان‌طور كه گفته شد، ترس از اخته شدن، چنان اضطرابي در پسربچه‌ها ايجاد مي‌كند كه آن‌ها تمامي اين مسائل را سركوب مي‌كنند و تا شروع دوران بلوغ، ديگر توجهي به مسائل جنسي ندارند. اما با شروع بلوغ يك‌بار ديگر توجه فرد به سمت نيازها و اندام‌هاي جنسي بازمي‌گردد. تفاوت اين دوره با مرحله قبل در اين است كه اين بار كودك، بر اساس آنچه از جامعه و اصول اخلاقي دروني شده پدرش آموخته است، مي‌داند كه رابطه با محارم بر اساس اصول اخلاقي پذيرفته‌شده نيست و مي‌بايست براي تمايلات جنسش اهدافي در بيرون از دايره محارم بيابد. به اعتقاد فرويد اين مسئله باعث مي‌شود تا فرد مانند هر بزرگسال ديگري به دنبال شريك عاطفي و جنسي مناسب براي خودش بگردد.

آسيب‌هاي ناشي از حل نشدن عقده اديپ

يك رابطه جنسي بهنجار به اين معناست كه فرد با شخص ديگري ارتباط برقرار مي‌كند اما فردي كه با او ارتباط برقرار كرده، از جنس مخالف فرد و همچنين بيرون از دايره محارم وي بايد باشد. به‌علاوه در بازه سني متناسب با فرد نيز قرار داشته باشد. هرگونه تخطي از اين شرايط، نظير ارتباط با محارم، كودكان، ساير موجودات و … نشان‌دهنده وجود گره‌هايي در مرحله اديپال فرد است. يكي ديگر از مشكلاتي كه در اين زمينه به وجود مي‌آيد علاقه‌مندي به افرادي است كه اگرچه در دايره محارم ما نيستند و از جنس مخالف ما هستند، اما به لحاظ شخصيتي و سبك‌رفتاري مشابه مادر هستند. با توجه به اينكه درمان اين مشكلات نياز به مهارت و تخصص كافي دارد، در صورتيكه در اين زمينه مشكل و يا ابهامي داريد بهتر است با يك مشاور صحبت كنيد.

براي آگاهي بيشتر در زمينه مشاوره تلفني كليك كنيد.

سوالات متداول

عقده اديپ در كدام مرحله از ديگاه فرويد قرار دارد؟

عقده اديپ در واقع در مرحله سوم كه همان مرحله آلتي يا احليلي است اتفاق مي‌افتد. در اين دوره كودك در سنين 3 تا 6 سالگي قرار دارد. جهت كسب اطلاعات بيشتر در اين زمينه مي‌توانيد از خدمات مركز مشاوره روانشناسي كانون مشاوران بهره‌مند شويد.

منبع: عقده اديپ چيست