اختلال فوبياي خاص چيست؟

فوبياي خاص ترس غيرواقعي، شديد و مدارم از چيزي يا وضعيتي خاص است. شخص مبتلا به اختلال فوبياي خاص در مواجه با چيزي كه از آن هراس دارد دچار اضطراب شديد مي‌شود سپس حس وحشت زدگي مي‌كند و حالت انزجار به او دست مي‌دهد. بايد توجه داشته باشيد كه ترس با فوبيا متفاوت است. ترس واكشي طبيعي در مقابل خطرات است كه انسان را از آن حفظ مي‌كند. اما فوبيا به گونه‌اي است كه فرد تلاش بسيار زيادي براي اجتناب از آن مي‌كند و علاوه‌ براين، اين ترس مانعي براي زندگي فرد به وجود مي‌آورد كه زندگي روزانه‌‌ او را مختل مي‌كند. براي آگاهي بيشتر در زمينه فوبيا و ترس كليك كنيد.

انواع اختلال فوبياي خاص

اختلال فوبياي خاص به انواع گوناگوني تقسيم مي‌شود. دسته‌ اول ترس شديد از حيوانات است كه در آن فرد مبتلا از حيواناتي از قبيل موش و مار سگ به شدت مي‌ترسد و نمي‌تواند وجود آن‌ها را تحمل كند. دسته‌ دوم ترس از پديده‌هاي طبيعي مثل ارتفاع و يا آب است. فوبياي خاص ديگر مربوط به ترس از وضعيت‌هاي خاص مانند مكان‌هاي تنگ و يا بسته مي شود. فرد مبتلا در هواپيما يا آسانسور احساس وحشت شديدي مي‌كند و نمي‌تواند به راحتي نفس بكشد. ترس از خون، خفگي و استفراغ نيز از انواع ديگر فوبيا است.

فوبياي خاص چه تاثيري بر زندگي فرد مي‌گذارد؟

فوبيا در فرد مبتلا مي‌تواند مانع از روال عادي زندگي او شود. ترسيدن و اجتناب كردن، معاشرت‌ها، زندگي اجتماعي و زندگي شغلي فرد را سخت مي‌كند. مثلا كسي كه فوبياي مار دارد نه تنها از مواجه شدن با اين حيوان مي‌ترسد بلكه از ديدن تصوير او در تلويزيون و عكس‌ها نيز دچار اضطراب شديد مي‌شود. به همين دليل هميشه استرس دارد و اطراف خود را چك مي‌كند. اين وضعيت باعث مي‌شود حتي از رفتن به طبيعت نيز خودداري كند و در مواقع حاد آنقدر ترس او را ناتوان مي‌كند كه حتي حاضر نيست از خانه بيرون بيايد. ترس‌هاي گوناگون ناشي از احساسات متفاوت‌ هستند. براي مثال فوبياي حيوانات ناشي از حس بيزاري و اجتناب و فوبياي خون ناشي از حس ترس از بيهوش شدن است. در اين مورد فرد ممكن است از مراجعه به  دندانپزشك و پزشك خودداري كند كه براي سلامت او بسيار خطرناك است.

علائم اختلال فوبياي خاص بر اساس نظر متخصصان روانشناسي

_ ترس يا اضطراب شديد از شئ يا موقعيتي خاص

_ مواجه شدن با موقعيت هراس انگيز، اضطراب فوري را در پي خواهد داشت.

_ مواجه با موقعيت هراس‌انگيز سبب اجتناب فرد و در مواقعي با واكنش فرار همراه است.

_ ترس يا اضطراب، تناسبي با خطر واقعي كه موقعيت يا شئ هراس‌انگيز ايجاد مي‌كند ندارد.

_ فوبيا بايد 6 ما يا بيشتر طول بكشد تا تشخيص اختلال براي آن داده شود.

_ نشانه‌هاي اختلال فوبياي خاص ناشي از ابتلا به ساير اختلالات روان شناختي نباشد.

درمان اختلال فوبياي خاص

موثرترين روش در درمان اين اختلال درمان‌هاي شناختي رفتاري است كه بسيار كاربرد دارند. در مواقعي كه علائم اختلال شديد و غير قابل كنترل باشد و فرد حاضر به مراجعه به روانشاس نباشد از داروهاي ضد اضطراب براي كاهش و كنترل علائم اختلال استفاده مي‌شود. درمان‌هاي شناختي رفتاري مجموعه‌اي از روش‌هاي درماني است كه سازمان‌يافته، كوتاه‌ مدت و تجربي هستند. در ادامه سه روش شناختي رفتاري را در درمان فوبياي خاص توضيح داده‌ايم.

تكنيك مواجهه

اين تكنيك در مورد انواع اختلالات روانشناحتي از جمله هراس، اختلالات اضطرابي و وسواس جبري استفاده مي‌شود. اساس تكنيك مواجهه اين است كه يكي از علل تداوم اختلال اين موضوع است كه فرد با اجتناب يا خودداري از مواجهه شدن با محرك آزار دهنده، به سيستم شناختي فرصت نمي‌دهد تا محرك را به طور كامل ارزيابي كند. درمانگر در جريان درمان با استفاده از تكنيك مواجهه فرد مبتلا را دائما با محرك هراس‌انگيز روبه‌رو مي‌كند.

البته براي موثر بودن درمان، از مواجهه به صورت تدريجي استفاده مي‌كنند. درمانگر ابتدا دلايل كارآمد بودن روش مواجهه در كاهش اضطراب و ترس و مراحل كار را براي مراجع توضيح مي‌دهد. سپس به او توضيح مي‌دهد كه در ابتدا ممكن است با افزايش ميزان اضطراب مواجه شود و از اين طريق فرد را آماده مي‌كند. ميزان موفقيت در اين روش حدود 65 تا 70 درصد گزارش شده است. بسياري از مراجعان به دليل اضطراب در اواسط درمان آن را ترك مي‌كنند. درمانگران براي جلوگيري از اين مشكل بر روي آماده‌ سازي مراجع قبل از اجراي تكنيك تاكيد مي‌كنند.

حساسيت‌زدايي منظم

اساس كار حساسيت زدايي منظم اصل بازداري متقابل است. بر اساس اين اصل امكان تجربه همزمان دو هيجان متفاوت وجود ندارد. در واقع بر اساس اصل بازداري متقابل فرد مبتلا نمي‌تواند در يك زمان واحد دو نوع هيجان متفاوت مانند هيجان اضطراب و هيجان آرامش را تجربه كند. هدف از اجراي روش حساسيت زدايي منظم جايگزين‌ كردن هيجان آرامش به جاي هيجان اضطراب توسط مراجع است.

در اين روش ابتدا ترس‌هاي بيمار را نسبت به موقعيت هراس‌انگيز از كمترين حالت ترس تا بيشترين رتبه‌بندي مي‌كنند. اين كار با همكاري درمانگر و خود فرد مبتلا صورت مي‌گيرد. سپس زماني كه بيمار در حالت ريلكسيشن قرار دارد، درمانگر از بيمار مي‌خواهد تا صحنه هراس‌انگيز را در ذهن خود مجسم كند. سپس زماني كه فرد در اين تجسم‌سازي موفق شود، درمانگر صحنه هراس‌انگيزتر را براي مراجع بازگو مي‌كند تا آن را نيز در ذهن خود مجسم كند.

بازسازي شناختي از روش‌هاي درمان اختلال فوبياي خاص

از مهم‌ترين روش‌هايي كه درمانگران براي درمان فوبياي خاص استفاده مي‌كنند تكنيك بازسازي شناختي است. هدف از اين روش كمك به فرد مبتلا براي شناسايي و مقابله با افكاري است كه نقش مهمي در ايجاد ترس و اضطراب از موقعيت هراس‌انگيز دارند. طبق اين روش بسياري افراد مبتلا به اختلالات روان شناختي، خطاهاي شناختي را در قالب افكار خودكار منفي نشان مي‌دهند. در جريان درمان با روش بازسازي شناختي ابتدا درمانگر ويژگي‌هاي افكار منفي و محتواي ناراحت كننده آن‌ها را براي بيمار شرح مي‌دهد و بعد از آن روش‌هاي مقابله با آن‌ افكار را آموزش مي‌دهد. همچنين مركز مشاوره روانشناسي مي‌تواند به شما در اين زمينه كمك كننده باشد.

براي دريافت مشاوره در زمينه اختلال فوبياي خاص مي‌توانيد با مركز مشاوره روانشناسي كانون مشاوران و با شماره 02122016024 تماس بگيريد. 

منبع: اختلال فوبياي خاص