زوال عقل چيست؟

اختلال زوال عقل يا دمانس، به حالتي گفته مي‌شود كه در طي آن تغييرات نامطلوبي در مغز و سلول‌هاي عصبي اتفاق افتاده و به‌تدريج قشر خاكستري مغز و مناطق زير قشري، دچار نارسايي فعاليت و زوال خواهند شد. ايجاد چنين شرايطي مي‌تواند تحت تأثير بيماري‌ها و علل مختلفي باشد. شايع‌ترين علت براي اختلال دمانس، بيماري آلزايمر است كه 60 تا 80 درصد موارد ابتلا به دمانس را تشكيل مي‌دهد.

پس از آلزايمر، مشكلات عروقي در مرتبه دوم قرار دارند. مشكلات عروقي مي‌تواند به دليل بستگي‌هاي خفيف در مسير رگ‌هاي خوني مغز و يا خونريزي‌هاي خفيف در رگ‌هاي مغز ايجاد شود. دمانس با هريك از علل بالا كه ايجاد شود، يك مجموعه نشانه‌‌هاي مشترك از قبيل ضعف در حافظه، توانايي صحبت كردن، مهارت حل مسئله و ساير توانايي‌هاي ذهني را شامل مي‌شود كه فعاليت فرد در محيط را تحت تأثير خود قرار مي‌دهند. براي اطلاع بيشتر از اختلالات حافظه كليك كنيد.

نشانه‌ها و علائم زوال عقل

همان‌طور كه گفته شد، علل متفاوتي براي ابتلا به اين بيماري وجود دارد و با توجه به علت و منطقه‌اي از مغز كه درگير بيماري شده است، نشانه‌هاي متفاوتي نيز در اين بيماران مشاهده مي‌­شود. براي مثال در اختلال آلزايمر، با توجه به اينكه بخش‌هاي مرتبط با حافظه در مغز فرد مهم‌ترين منطقه درگير با بيماري هستند؛ درنتيجه ضعيف شدن تدريجي حافظه و فراموش كردن مطالب، اسامي، آدرس‌ها و ساير مسائل، مشهودترين نشانه‌ه­ايي است كه فرد با آن مواجه مي­‌شود. به ‌طوركلي، علائم و نشانه­‌هاي دمانس در سه سطح قابل‌مشاهده است.

1. سطح ابتدايي و يا زودهنگام

با توجه به اينكه در اين مرحله، علائم به‌تدريج و آرام ظاهر مي‌شوند، بسياري از افراد متوجه شروع بيماري نيستند و بسياري از مواقع مشكلات حاضر در اين وضعيت را، به دليل ناتواني‌­هاي مرتبط با سالمندي، قلمداد مي‌كنند. شايع­‌ترين علائم در اين مرحله شامل فراموشي، از دست دادن آهنگ زمان يا به عبارتي خطا كردن در تشخيص صبح، ظهر و شب و گم شدن در محيط‌هايي كه فرد با آن‌ها آشناست مي‌باشد.

2. سطح مياني

با گسترش بيماري به اين مرحله، نشانه‌­ها به ‌وضوح قابل ‌مشاهده هستند و البته درگيري و محدوديت بيشتري را در زندگي فرد ايجاد مي­‌كنند. ازجمله نشانه­‌هاي اين سطح از بيماري مي‌توان به موارد زير اشاره كرد.

– فراموش كردن اتفاقاتي كه اخيراً پيش‌آمده است.

– گم‌شدن در خانه

– مشكلات بسياري در برقراري ارتباط با ديگران براي فرد پيش مي‌­آيد.

– احتياج به همراهي و كمك براي انجام فعاليت­‌هاي فردي نظير آشپزي، حمام كردن و …

– بروز تغييرات رفتاري، مانند سوال كردن مكرر و يا احساس سرگرداني

3. سطح نهايي در زوال عقل

در اين شرايط فرد تقريباً به‌طور كامل به ديگران وابسته شده و بدون كمك مراقبين از عهده انجام فعاليت‌­هايش بر نمي‌آيد. مشكلات حافظه با شدت بيشتري خود را نشان داده و محدوديت­‌هاي شديدي براي فرد ايجاد مي­‌كند. ازجمله نشانه‌هاي اين سطح از بيماري شامل موارد زير هستند.

– فرد نسبت به زمان و مكان آگاهي ندارد

– دشواري بسياري در شناختن آشنايان و بستگان وجود دارد

– فرد به كمك مراقبين براي انجام اكثريت فعاليت­‌ها نياز دارد

– مشكلاتي در راه رفتن فرد ايجاد مي‌­شود

– تغييراتي كه در مرحله قبلي در رفتار فرد ايجاد شده بود، شدت بيشتري پيدا كرده و در برخي افراد همراه با پرخاشگري خواهد بود.

ميزان شيوع زوال عقل

شيوع اين بيماري در افراد بالاي 60 سال، بين 5 تا 8 درصد است كه اين درصد، نشان‌دهنده بالا بودن ميزان شيوع اين اختلال است. در حال حاضر حدود 50 ميليون نفر در كل جهان، به اين بيماري مبتلا هستند و از اين رقم، 60 درصد آن‌ها در سطوح ابتدايي و مياني بيماري قرار دارند. با توجه به روند بيماري پيش‌بيني مي‌شود كه در سال 2030 ميلادي، در حدود 82 ميليون نفر، بيمار مبتلابه دمانس در جهان وجود داشته باشد و اين رقم در سال 2050 به 152 ميليون نفر خواهد رسيد.

عوامل خطر براي ابتلا به انواع زوال عقل چيست؟

اگرچه رابطه بسيار قويي بين اختلال دمانس و افزايش سن وجود داشته و درصد بسيار بالايي از بيماران را سالمندان تشكيل مي‌دهند. بااين‌حال، سن تنها عامل اثرگذار و دليل ابتلا به بيماري نيست تا جايي كه در برخي موارد نيز، مشاهده‌شده كه دمانس در سنين پايين‌­تري ايجاد شده است. علاوه بر بالا رفتن سن، بيماري افسردگي، احساس تنهايي، سطح تحصيلات پايين و بي توجهي نسبت به فعاليت­‌هاي ذهني و تمرينات مختلف، از جمله دلايلي هستند كه احتمال ابتلاي فرد به دمانس را افزايش مي‌دهند. در اين ميان افراد مي‌­توانند با رعايت نكاتي از قبيل فعاليت بدني مرتب، پرهيز از مصرف مداوم و بيش‌ازحد الكل، نكشيدن سيگار، توجه به رژيم غذايي و استفاده از مواد غذايي طبيعي و همچنين كنترل سطح فشارخون، كلسترول و قند خون احتمال ابتلاي به اين اختلال را در خود، كاهش دهند.

براي اطلاع بيشتر در زمينه علائم افسردگي كليك كنيد.

ارزيابي اختلال دمانس

با توجه به اينكه دمانس، يك بيماري پيشرونده است و به تدريج كل مغز و سيستم عصبي فرد را درگير خود مي‌كند، درنتيجه تشخيص هرچه سريع‌تر اين بيماري، يكي از مهم‌ترين عوامل در مبارزه با آن است. اگر دچار مشكلات در حافظه يا ساير توانايي‌هاي ذهني شده‌ايد و يا كسي را مي‌شناسيد كه چنين مشكلاتي دارد، هرچه سريع‌تر وضعيت را با يك پزشك درميان بگذاريد. براي اطلاع بيشتر از بيماري هاي روان تني كليك كنيد.

براي بررسي ابتلاي فرد به دمانس و ميزان پيشرفت اين بيماري، ابزارهاي مختلفي ساخته شده است كه پراستفاده‌­ترين آن‌ها در ميان تست­‌هاي روانشناسي، آزمون (MMSE) هست. در اين آزمون سؤالاتي راجع به زمان و مكان نظير (امسال چه سالي است؟ در كدام روز هفته هستيم؟)، توانايي ناميدن اشيا (اشاره به يك خودكار و سوال كردن از اينكه نام اين وسيله چيست)، توانايي محاسبه (از عدد 100، 7 تا 7 تا كم كنيد تا جايي كه بگويم كافي است) و برخي توانايي­‌هاي ديگر از فرد پرسيده مي‌­شود.

بالاترين نمره­‌اي كه فرد مي­‌تواند در اين آزمون دريافت كند 30 است و نمره‌اي كه به‌عنوان خط برش و نشان‌دهنده ابتلاي فرد به بيماري دمانس است، نمره 24 و نمرات پايين‌­تر از آن است. نمرات 19 تا 24 بيانگر اشكال خفيف، 10 تا 19 بيانگر اختلال متوسط و نمره كمتر از 10 نشانگر يك مشكل جدي و شديد است.

علاوه بر MMSE، تصاوير مغزي كه توسط دستگاه ام­ آر­آي و يا سي­تي ­اسكن دريافت مي­‌شوند نيز، در ارتباط با ميزان درگيري مغز با اين اختلال و حجم بافت‌هاي از بين رفته و همچنين مناطق از بين رفته اطلاعات مفيدي در اختيار پزشك مي­‌گذارند.

درمان زوال عقل

تاكنون هيچ راه قطعي براي درمان اختلال زوال عقل يافت نشده است و تنها با مصرف برخي از داروها نظير گالانتامين، ريواستيگمين و همچنين دونپزيل مي‌­توان سرعت گسترش بيماري را كند كرد. اين داروها باعث مهار پروتئين­‌هايي مي­‌شوند كه در صورت فعاليت بيش‌ازحد در مغز باعث تخريب سلول­‌هاي مغزي مي­‌شوند.

جدي­‌ترين فعاليتي كه مي­‌توان براي مقابله با ابتلا به اين بيماري انجام داد انجام مرتب فعاليت‌­هاي مغزي است. اكثريت بيماري­‌هاي سبب­ ساز دمانس و از جمله آن‌ها آلزايمر، ارتباط قوي با تنبلي مغز و سطح پايين فعاليت آن دارند. درنتيجه هر فعاليت ذهني كه مغز شمارا درگير كند، مي‌­تواند كمك شاياني براي مقابله با اين بيماري باشد. بهترين فعاليتي كه اغلب اوقات از جانب متخصصين توصيه مي­‌شود يادگيري يك‌زبان جديد است. همچنين پيروي از يك سبك زندگي مطلوب نيز مي­‌تواند سپر مهمي در مقابل اين بيماري باشد.

براي اطلاعات بيشتر در زمينه درمان آلزايمر كليك كنيد.

خانواده و مراقبين افراد داراي اختلال

دمانس، همان‌طور كه به فرد آسيب مي‌­زند، اطرافيان و مراقبين وي را نيز تحت تأثير خود قرار مي‌­دهد. فشار رواني بالاي ناشي از مراقبت از چنين افرادي، ناراحتي و غم مرتبط با بيماري يكي از نزديكان، هزينه‌­هاي بالاي نگهداري از بيماران و صبوري در مقابل رفتارهاي خارج از عرف آن‌ها، همگي دلايلي هستند كه مي‌­توانند باعث ابتلاي مراقبين اين افراد به انواع بيماري­‌هاي رواني باشند. به همين خاطر معمولاً توصيه مي­‌شود كه بيش از يك مراقب براي چنين افرادي در نظر گرفته شود تا هريك از مراقبين بتواند زماني را هم به استراحت سپري كند. بااين‌حال حتي اگر به‌تنهايي مسئوليت مراقبت از چنين بيماري را بر عهده‌داريد، تلاش كنيد تا در طول روز زماني را هم به خودتان اختصاص دهيد و به انجام فعاليت­هاي نشاط‌ آور و روحيه‌بخش بپردازيد. فعاليت­‌هايي نظير تمرينات يوگا، ريلكسيشن و ساير فعاليت­‌هاي آرامش بخش نيز بسيار مفيد خواهد بود.

سوالات متداول

1. چه زماني بايد براي ارزيابي و بررسي ابتلا به دمانس به پزشك مراجعه كنيم؟

همانطور كه گفته شد دمانس يك اختلال پيشرونده است، به همين خاطر هرچه زودتر تشخيص داده شود، مي‌توان از گسترش آن جلوگيري كرد. درصورتي‌كه احساس مي‌كنيد توانايي ذهنتان در به خاطر سپردن و يا يادآوري مطالب كمتر شده اين مطلب را با پزشك متخصص در ميان بگذاريد.

2. چگونه مي‌توانيم از بروز زوال عقل پيشگيري كنيم؟

انجام فعاليت‌هاي ذهني به‌خصوص يادگيري زبان جديد، در اكثر مواقع توصيه‌شده است، در كنار يادگيري زبان، چيدن پازل، حل جدول و به خصوص جدول سودوكو و همچنين مطالعه نيز سودمند هستند. استفاده از يك سبك زندگي مناسب و سالم نيز مي‌تواند تا حد زيادي كمك‌كننده باشد. همچنين مشاوره فردي مي‌تواند به شما كمك كننده باشد.

براي آگاهي بيشتر در زمينه مشاوره فردي كليك كنيد.

3. چه علائمي غير از مشكلات حافظه، در بيماران دمانس ديده مي‌شود؟

شايع‌ترين علامت دمانس، مشكلات حافظه است، اما در كنار آن، فراموش كردن موقعيت مكان و زمان، ناتواني در اسم بردن اشيا و افراد، ناتواني در پيدا كردن راه و مسير حتي در خانه ازجمله علائم قابل‌مشاهده هستند. ضمنا فراموش كردن موقعيت زمان و مكان به خصوص در شرايطي ديده مي‌شود كه سالمندان از محيط زندگي كه اكثر اوقات در آن هستند بيرون آورده مي‌شوند، به همين خاطر توصيه مي‌شود كه تا حد امكان از جابه‌جا كردن اين بيماران بپرهيزيد. جهت كسب اطلاعات بيشتر در اين زمينه مي‌توانيد از خدمات مركز مشاوره روانشناسي كانون مشاوران بهره‌مند شويد.

منبع: زوال عقل